Avrupa Birliği’nin Emisyon Ticaret Sistemi (ETS), karbon piyasalarının işleyişini düzenleyerek iklim değişikliği ile mücadelede önemli bir rol oynuyor. 2023 yılı, AB ETS’de bazı dikkat çekici değişimlere sahne oldu ve bu gelişmeler gelecekteki karbon fiyatlaması ve emisyon yönetimi politikalarını anlamak açısından büyük önem taşıyor. İşte bu yılı özetleyen kritik başlıklar:

Fiyatlar ve Dalgalanma

2023 yılında AB Emisyon İzinleri (EUA) fiyatları, ton başına ortalama 83 EUR seviyelerinde gerçekleşti. Bu, bir önceki yılın rekor seviyelerine kıyasla belirgin bir düşüş anlamına geliyor. Fiyatlardaki bu düşüşün başlıca nedenleri arasında zayıflayan sanayi faaliyetleri, azalan enerji tüketimi ve yenilenebilir enerji yatırımlarındaki artış bulunuyor. Özellikle kömürden doğalgaza geçiş ve yenilenebilir enerji üretimindeki yükseliş, fosil yakıtlara olan talebi azaltarak fiyatları aşağı çekti.

Ayrıca, AB'nin REPowerEU programını finanse etmek için piyasaya sürülen ek izinler de arzın artmasına ve dolayısıyla fiyatların düşmesine yol açtı. 2023 yılında EUA fiyatları, Şubat ayında ton başına 100 EUR’yu aşarak zirveye ulaştı, ancak daha sonra bu seviyelerden düşüş göstererek yıl sonunda ton başına 70 EUR’nun altına geriledi. Yine de, 2024’te fiyatların kısmen toparlanması bekleniyor.

Piyasa Yapısı ve Yoğunlaşma

AB ETS’nin piyasası 2023 yılında da oldukça yoğun bir şekilde işlem gördü. Açık artırmaya sunulan EUA'ların %90'ı, çoğu Almanya merkezli olan 10 büyük katılımcı tarafından satın alındı. Piyasanın bu kadar yoğunlaşmış olması, finansal kuruluşların piyasada ne kadar etkin rol oynadığını gösteriyor. Özellikle vadeli işlemler gibi türev piyasaların, emisyon izinlerinin ticaretine damga vurduğu dikkat çekiyor. Finansal kuruluşlar ve yatırım firmaları, kısa pozisyonlarda işlem yaparken, emisyon yükümlülüğü bulunan şirketler daha uzun pozisyonlarda yer aldı.

Bununla birlikte, ikincil piyasalarda işlem gören EUA'ların büyük bir kısmı, vadeli işlemler üzerinden el değiştirdi. 2023 yılı boyunca toplamda 9,3 milyar ton CO2 eşdeğeri emisyon, AB ETS platformlarında işlem gördü ve bunların %56'sı yatırım firmaları ve kredi kuruluşları tarafından gerçekleştirildi. Finans dışı şirketlerin ise %25'lik bir payı bulunuyordu. Bu durum, piyasanın giderek daha fazla finansallaştığını ve EUA alım satımının sadece uyum amaçlı olmadığını gösteriyor.

İşlem Hacimleri ve Katılım

2023 yılında AB ETS’de açık artırmaya sunulan toplam izin sayısı 523 milyon olarak kaydedildi ve bu da yaklaşık 44 milyar EUR değerinde bir hacme işaret ediyor. Bir önceki yıla kıyasla %7’lik bir artış gösteren bu işlem hacmi, karbon piyasalarına olan ilginin sürdüğünü ve bu piyasaların büyümeye devam ettiğini gösteriyor. Her bir açık artırmaya ortalama 20 katılımcı katıldı, ancak yine büyük oyuncular piyasaya hakim oldu. En büyük 10 katılımcı, izinlerin %90’ını satın aldı.

Türev İşlemler ve Uyum Döngüsü

AB ETS, yıllık uyum döngüsü ile yakından ilişkilidir. Şirketlerin belirli bir dönemde emisyon izinlerine ihtiyaç duyması, piyasanın işlem hacminde mevsimsel dalgalanmalara neden oluyor. Uyum yükümlülüğü bulunan şirketler genellikle uzun pozisyonlarda bulunurken, finansal kuruluşlar kısa pozisyonlarla piyasada yer aldı. 2023 yılı boyunca en çok işlem gören türev sözleşmesi ise Aralık vadeli işlemler oldu. Aralık ayında bu pozisyonların zirveye ulaşması, yıllık uyum döngüsünün piyasadaki etkisini bir kez daha gözler önüne serdi.

Regülasyonlar ve Gelecek Öneriler

AB ETS'nin 2023 yılında oldukça yoğun bir işlem hacmi ve piyasada derinleşme kaydetmesine rağmen, ESMA’nın (European Securities and Markets Authority) yayımladığı raporda dikkat çekici birkaç nokta yer aldı. Özellikle piyasadaki yoğunlaşma ve EUA alım satımında finansal aracıların hakimiyeti, dikkat çekici bulundu. ESMA, finansal araçların eş zamanlı alım satım işlemlerine dair işlem raporlamalarının iyileştirilmesi gerektiğini belirtiyor.

Ayrıca, piyasa manipülasyonlarının önüne geçmek için regülasyonların sıkılaştırılması ve şeffaflığın artırılması da öneriliyor. Piyasanın sağlıklı işleyişi için bu tür düzenlemelerin uygulanması, gelecekteki karbon ticaret sistemlerinin sürdürülebilirliğini sağlayacaktır.

Sonuç: AB ETS'nin 2023 Performansı ve Gelecek Öngörüleri

2023 yılı, AB Emisyon Ticaret Sistemi için yoğun bir yıl oldu. Fiyatlar, sanayi faaliyetlerindeki yavaşlamaya ve yenilenebilir enerji yatırımlarına paralel olarak düşüş gösterdi, ancak piyasadaki işlem hacmi yüksek seviyelerde kaldı. Piyasa yapısındaki yoğunlaşma ve türev işlemlerinin artan önemi, AB ETS'nin finansallaşmasını bir kez daha gözler önüne serdi.

ESMA'nın regülasyonlar konusundaki uyarıları ve tavsiyeleri ise, gelecekte daha şeffaf ve dengeli bir piyasa yapısının oluşturulması gerektiğini gösteriyor. 2024 yılı ve sonrasındaki gelişmeler, AB ETS'nin karbon fiyatlamasında nasıl bir yol alacağını daha net bir şekilde ortaya koyacak. Bu nedenle, karbon piyasalarındaki gelişmeleri yakından takip etmek, sürdürülebilir bir geleceğe doğru adım atarken büyük önem taşıyor.